De identificatie van de SS Nordlyset

Op een mooie nazomers oktoberdag vertrokken wij (Joost Verkerke en Miranda Schagen) met een afgeladen busje vanuit Zierikzee naar Den Helder. Een rit van dik 2 uur voor één duikje op de Noordzee. Coen Onstwedder van Northseadivers had ons al ingefluisterd dat het een ondiep duikje zou worden met doodtij en dat we dus lekker lang konden duiken. Verder wilde Coen weinig zeggen over de geplande duik waardoor Joost de indruk had dat het iets bijzonders zou zijn. Ruim voor de afgesproken tijd kwamen wij aan bij haven waar Richard Kooistra al aanwezig was. Alvast even gezellig babbelen en de duikspullen gereed maken zodat deze direct de boot in kunnen als de kapitein er is. Coen Onstwedder (de Kapitein van de MAC.O) en Peter Vet kwamen kort daarop ook aan, de boot werd voorbereid, volgeladen en verderop zouden wij onze laatste duikbuddy voor deze duik ophalen:  Jeroen Lemmen. Ondertussen had Coen al contact gelegd met de sluis zodat we daar niet lang op hoefden te wachten. We pikte Jeroen op bij de KNRM steiger en voeren via het Molengat richting de Noordzee.

Hoe het project tot stand kwam

Onderweg vertelde Coen dat zij met een groepje duikers bezig zijn met de NAS 2 opleiding. Dit is een opleiding  van de Engelse organisatie Nautical Archaeology Society.

Het team waarmee de opleiding wordt gedaan bestaat uit 5 personen behorende bij de Northseadivers:  Ernst Jongejan, Leonard Smiet, Richard Kooistra, Erik Bronsveld en Coen Onstwedder. De basisopleiding, de NAS1, hadden zij in 2017 afgerond en dit was zo goed bevallen dat zij verder wilden met de NAS2. Waarbij je tijdens de NAS1 (basiscursus) nog volop begeleidt wordt moet je voor de NAS2 alles zoveel mogelijk zelfstandig doen. Je moet een plan van aanpak schrijven en als deze is goedgekeurd door de rijksdienst mag je pas verder met het project. De eerste keus  van  het team van Northseadivers viel op een interessant houten wrak. Helaas verdween dit wrak

weer onder het zand waardoor de 2^e keus viel op het wrak wat op de kaart aangeduid stond als zijnde de Mary Emma. Hier waren echter twijfels over en dus een geschikte keus voor de NAS2. Coen verteld: “De Mary Emma was een houten schoener gebouwd in Bridgewater Engeland. Na de eerste duik en eerste scan werd het al gauw duidelijk dat het een stomer was. Na filmbeeld bekeken te hebben bleek dat hier een tweecilinder stoommachine op stond. Ernst Jongejan had de gedachte dat het ook de SS Wandle kon zijn. Het team werkend aan de NAS2 zijn toen op zoek gegaan naar gegevens van de SS Wandle. De vorm van de fundatie van de motor deed mij denken aan een machine van T. Richardson and Sons Hartlepool Engeland.

De beelden komen overeen met de gevonden tekening.” Het wrak heeft dus al wat hoofdbrekens gekost en het enige wat er dan nog ontbreekt is bewijs. In 2016 is er ook al eens op het wrak gedoken maar toen lag het wrak veel meer onder het zand.

Integrale wet voor het cultureel erfgoed

Zoals de website van het cultureel erfgoed ons verteld: “Sinds 1 juli 2016 is er één integrale wet die betrekking heeft op onze museale objecten, musea, monumenten en archeologie op het land en onder water. Samen met de nieuwe Omgevingswet maakt de Erfgoedwet een integrale bescherming van ons cultureel erfgoed mogelijk.” Afgelopen voorjaar werd er een plan van aanpak gemaakt welke werd goedgekeurd, wat weer betekend dat men mag beginnen met het onderzoek! Dit houdt in dat de Nothseadivers in samenwerking met de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) het wrak gaat identificeren. In het kader van de pilot mocht het team objecten ter identificatie mee naar boven nemen. Alleen artefacten welke kunnen bijdragen aan de identificatie van het wrak mogen geborgen worden als de identiteit nog niet bekend is. Coen heeft tijdens deze opleiding nauw contact met Johan Opdebeeck, Rijksarcheoloog en Maritiem archeoloog, Johan begeleidt het team en is nauw betrokken bij het gehele project.

Duikbriefing

Nadat Joost en ik bijgepraat zijn over het project gaf Coen ons de briefing over het wrak. Tijdens de duik moesten we dan ook goed bekijken waar wat ligt zodat we achteraf dit geheel konden uittekenen. Als elke duiker dit doet en je legt de tekeningen over elkaar heb je een goed beeld van het wrak. Na een korte tocht kwamen we al bij het wrak aan en maakte Coen voor ons een mooie scan zodat wij een beetje beeld hadden hoe het wrak er beneden uitzag. Het anker erin en om 10:30 uur lagen we in het water.

Na 2 meter dalen zagen we het wrak al liggen en het zicht was erg goed voor zo onder de kust. We waren ongeveer in het midden van het wrak geankerd en zwommen eerst naar schroef en volgden onze weg via de schroefas naar de motor. Het viel ons direct op dat er een laagje zand weg was doordat er veel oud hout lag wat er nog nieuw uitzag. Niet begroeid of aangevreten, alsof dit hout er korter lag dan al het andere hout. Ook andere vaste onderdelen zoals pijpen zagen er ‘schoon’ uit wat er op wijst dat er een zandlaag van het wrak af is. Al snel zag Joost iets in een soort kist liggen, een klein randje wat op een bord leek en Joost begon te kijken of hij dit object uit het zand gegraven kreeg. Doordat het zand erg fijn is verdween Joost echter al snel in een stofwolk en begon enthousiast naar mij te seinen dat ik moest komen. Ik keek, maar zag werkelijk waar niets en dus op de tast voelen waar hij mee bezig was. Ik keek zo dichtbij mogelijk en dacht: “O, wat leuk, hij heeft een bord gevonden.” Ondertussen een beetje graven en voelen en dat ‘bord’ kreeg toch wel een rare vorm waardoor ook ik al snel doorhad dat dit geen bord was. Wat het dan wel kon zijn? Ik had geen flauw idee. Joost probeerde ondertussen het zicht wat beter te maken door het zand weg te waaien waar hij natuurlijk niet in slaagde en er behoorlijk lollig uit zag. Ondertussen kreeg ik geen enkele beweging in het object en doordat ik ook niets zag ben ik gestopt met graven. Peter kwam al snel bij ons en zag waar Joost mee bezig was en ging verder helpen. Peter en Joost hadden beiden ook een groot vermoeden wat zij aan het uitgraven waren en waren zeer gemotiveerd om dit uit de klei te trekken. Na 20 minuten graven door 2 man sterk kwam er dan een fantastische mooie bel uit het zand! Joost duwde de bel in mijn handen en ik probeerde te lezen wat er op stond. Ik kon er geen naam uit wijs maken maar wist 1 ding zeker: Coen, het is geen van de 2 die jij in gedachten hebt! Razend enthousiast zwemmen wij richting de ankerlijn en komen wij Jeroen tegen. We proberen te laten zien wat we hebben maar Jeroen lijkt het niet goed te zien aangezien we alleen maar een OKE-teken krijgen.. Een bel geeft die reactie niet en we zorgen dat hij de bel goed ziet en beseft wat het is. Het kwartje valt en ook hij is razend enthousiast, feliciteert Joost en wij vervolgen onze weg naar boven. Boven aangekomen roepen we Coen dat hij moet komen met zijn camera. Coen ziet er zichtbaar zenuwachtig uit en vraagt wat we hebben. “Hebben jullie een motorplaat of een bel gevonden?” Wij beantwoorden deze vraag door de bel op het dek te plaatsen en Coen slaat bijna stijf achterover.

Dit had hij niet verwacht en zeker de naam niet die erop staat: Nordlyset 1877 Kjobenhavn. Stotterend wil hij al iedereen gaan bellen om te vertellen dat het wrak is geïdentificeerd als zijnde de SS Nordlyset. Hij maakt een dansje van vreugde, zo blij is hij! Nadat er uitvoerig foto’s zijn gemaakt wordt de bel veilig op het dek gezet en besluiten wij nog even verder te duiken. We zien nog heel veel andere mooie onderdelen van het wrak en zorgen dat we goed weten wat waar ligt en hoe de contouren van het wrak liggen. Doordat het voorheen een stalen schip was doet de hoeveelheid aanwezige hout vermoeden dat dit o.a. van het dek en de in-opbouw kan zijn. Ook liggen er veel koperen pijpen, afsluiters, 4 grote ankers bij elkaar gestapeld en dit alles onwijs mooi begroeid met het leven wat de Noordzee biedt! Met een totale duikduur van dik 1,5 uur zijn we klaar om het anker te lichten en weer naar boven te gaan. We zijn de laatste duikers en Joost schiet het anker omhoog en langzaam vervolgen we onze weg naar boven. We kijken nog 1 keer achterom en langzaam zien we het wrak onder ons verdwijnen. Wat een onwijs bijzondere duik was dit!

Na de duik

Weer boven moeten we allemaal nog even met de bel op de foto, dit maak je ten slotte zelden mee! Coen belt direct met Ernst en zet hem op speaker om te vertellen wat wij hebben gevonden en dat daarmee het wrak is geïdentificeerd. Uiteraard is iedereen reuze enthousiast, blij en trots, zo ook de Rijksarcheoloog welke direct gebeld is om te vertellen dat wij de haven in varen met een bel van het wrak. Zo enthousiast en blij als dat wij zijn, 1 ding moeten we voorlopig doen: onze mond houden. Eerst veel regelwerk om alles in goede banen te laten leiden zodat het nieuws in 1 keer naar buiten kan. We varen terug naar huis en zijn driftig op zoek naar meer informatie over dit wrak. Hoe is dit wrak ten onder gegaan?

Ondergang van de SS Nordlyset

Op de website van de KNRM staat de ramp als volgt beschreven: Op 18 december 1877 strandde het Deense stoomschip Nordlyset tijdens een zware noordwesterstorm op de noordpunt van de Noorderhaaks. Met veel inspanning lukte het de roeiers langszij te komen. Voor een tweede reddingspoging zou geen tijd meer zijn, dus de gehele bemanning -23 koppen tellend- moest in één keer aan boord worden genomen. Het rapport vermeldt de afloop: “Men had slechts te kiezen tussen verdrinken of zich allen tegelijk in de reddingboot te wagen. En de waarlijk edele bemanning van de reddingboot maakte geen bezwaar allen op te nemen en daardoor, anderen willende redden, eigen leven in hoge mate in de waagschaal te stellen. Bij het roeien naar de benedenwinds gestoomde sleepboot werd de boot meegesleurd door een hoge breker en sloeg om”.  Zeven Denen, reddingbootschipper D. Stein en roeier D. Bethlehem verdronken. Deze tocht was de eerste onder leiding van schipper Stein.

Gezonken Reddingen

Tijdens het vervolgonderzoek hebben we ontdekt dat de rederij Norden nog altijd bestaat. Coen heeft contact opgenomen met deze Deense rederij en zij reageerde direct enthousiast op deze vondst. De rederij kwam direct met technische gegevens over de Nordlyset en voorzag het team van alle benodigde informatie welke nodig is om het rapport en het verhaal af te maken. Daarnaast werd er direct een persbericht uitgegeven dat 1 van hun schepen na 141 jaar is teruggevonden.

Medewerkers van de rederij vertelden dat dit schip voor hun ook veel waarde heeft omdat tijdens de ramp 1 van de medeoprichters van de rederij Norden is overleden: Daniel Wright. De voorbereidingen voor een tentoonstelling in augustus 2019 zijn in volle gang. Deze tentoonstelling wordt in samenwerking met de KNRM gehouden over wrakken in de Noordzee en zal plaatsvinden in Den Helder. Donderdag 8 november hebben wij, 1 maand na de vondst, de bel overhandigd aan het Reddingsmuseum in Den Helder.

In overleg met de rederij blijft de bel nog te zien tijdens de tentoonstelling totdat de bel door het team van de Northseadivers teruggebracht wordt naar zijn rechtmatige eigenaar: Norden, De rederij zal de bel opnemen in de collectie van het bedrijfsmuseum.

Dankwoord Northseadivers

Het vinden van de bel was natuurlijk maar het topje van de ijsberg. Het team van Northseadivers is al dik 5 maanden intensief bezig met duiken op dit wrak. In de periode daarvoor  hebben zij veel uitzoekwerk gedaan. Ook na de vondst van de bel zijn zij zich blijven inzetten, het opsporen van de eigenaar en het opzetten van de tentoonstelling.

Zonder hun inzet en toewijding was dit nooit tot stand gekomen!

Miranda van Joost en een beetje van de Mac.O